تصحیح روابط ایران- آمریکا: نقشه راهی برای دولت بایدن

تاریخ انتشار گزارش: ۹ نوامبر ۲۰۲۰

گرانمایه کارشناس ارشد خاورمیانه در این اتاق فکر، در این متن نقشه راهی برای اصلاح روند روابط ایران و آمریکا به دولت بایدن پیشنهاد میدهد:

فاز اول: توافق موقت تا اواسط فوریه ۲۰۲۱:

این مرحله باید از ماه نوامبر پس از مسجل شدن ریاست جمهوری بایدن آغاز شود. سه کشور اروپایی باید در این ماه به “منجمد کردن فعالیتهای هستهای ایران که بیش از برجام است” متمرکز شوند. هدف این است که معامله موقت تا اواسط ماه فوریه (اواخر بهمن) انجام شود و ورود مجدد دولت بایدن به برجام آن را عملیتر کند. این اقدامات میتواند کاهش سطح غنی‌سازی به زیر ۳.۶۷%، توقف فعالیتهای غنیسازی در تأسیسات فردو و توقف نصب سانتریفوژهای پیشرفته باشد. پس از تحلیف بایدن، دولت آمریکا باید تقاضای خود را به طور رسمی به کمیسیون مشترک ارسال کند تا مشارکت خود در برجام را احیا کند. به موازات آن دولت باید یک مذاکرهکننده ارشد سابق در برجام را برای احیای روند دیپلماسی محرمانه تعیین کند. باید در پایان مرحله اول مشوقهایی اقتصادی در قبال فریز موقت فعالیتهای هستهای ایران در اختیار این کشور قرار داده شود. این مشوقها میتواند اراده جدی آمریکا در همکاری مجدد را نشان داده و اعتماد به نفس تهران را افزایش دهد. بسته اقتصادی در این مرحله میتواند شامل موارد زیر باشد:

صدور مجدد معافیت برای خرید محدود نفت ایران توسط برخی کشورها مانند چین، کره جنوبی، یونان و ایتالیا؛
صدور معافیت اجرایی برای کاهش محدودیت تجارت با ایران و همچنین افزایش دسترسی ایران به درآمدهای خارجیاش.

فاز دوم: اجرای کامل و متقابل برجام تا ژوئن ۲۰۲۱

در این مرحله برجام باید به طور کامل تا قبل از انتخابات ریاست جمهوری ایران اجرا شود. هر دو طرف باید تنشهای نظامی را کم کنند. ایران باید در این مرحله سخنان خود علیه آمریکا و متحدان منطقهای آن را تعدیل کند. اروپا می‌تواند در این مرحله شاهدی برای کاهش تحریکات از سوی هر دو طرف باشد. مهمترین اختلافی که ایران میتواند در این مرحله آن را مطرح کند این است که سرعت بازگشت تحریمهای ثانویه سریع‌تر از آن است که ایران بتواند برنامه هسته‌ای‌اش را گسترش دهد و از این جهت ایران درخواست جبران خسارات وارد شده به خود را دارد.

بایدن نمیتواند به دلیل فشارهای داخلی به پرداخت غرامت به ایران اقدام کند بنابراین باید از روشهای دیگری برای اعتمادسازی استفاده کند. این راهکارها میتوانند به قرار ذیل باشند:

همکاری با شرکای اروپایی جهت توسعه افق تجارت از طریق اینستکس، استفاده از این مکانیسم میتواند فراتر از موارد بشردوستانه باشد؛
بازگردان دستورهای اجرایی رئیس‌جمهور آمریکا درباره تحریم بخش معادن و فلزات که شامل دستورات اجرایی ۱۳۸۷۱ و ۱۳۹۰۲ می‌شود؛
اعطای معافیت به شرکتهایی مانند بوئینگ و ایرباس برای ترانسفر هواپیماهای مسافربری، قطعات هواپیماها و تکنولوژیهای مرتبط به ایران؛
ایالات‌متحده و بریتانیا باید با همکاری یکدیگر برای انتقال بدهی ۴۰۰ میلیون پوندی بریتانیا به تهران برای فروش تانکهای بریتانیایی که قرارداد آن دهه‌ها قبل منعقدشده بود، تلاش کنند؛
افزایش ارتباطات دفتر کنترل داراییهای خارجی وزارت امورخارجه آمریکا با فعالان تجاری و بانکهای اروپایی؛ به این معنی که یک یا دو بانک اروپایی به‌اصطلاح ”بانک پاک” برای معاملات با ایران انتخاب شوند.
آمریکا موافقت کند که توانایی وتو هر یک از شرکتکنندگان برجام برای لغو تحریمهای سازمان ملل لغو و با نیاز به اکثریت آراء اعضای دائمی شورای امنیت جایگزین شود. در عوض دولت بایدن میتواند یکسری توافقات را با اعضای دائم شورای امنیت برای محدود کردن صادرات و واردات تسلیحات پیشرفته خاص به دنبال انقضای تحریم تسلیحاتی سازمان ملل انجام دهد.

فاز سوم: مذاکرات هستهای هرچه بیشتر از ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۳

درحالی‌که دو مرحله اول ایجاد ثبات در برجام و جلوگیری از بحران کوتاه‌مدت درباره برنامه هستهای ایران را هدف قرار میدهد مرحله سوم بر توسعه بهرهوری از برجام متمرکز است. این مرحله با جانشین حسن روحانی پیش خواهد رفت. دولت بایدن باید در ماههای پایانی فعالیت روحانی این موضوع را به طور خصوصی مطرح کند که رهبر ایران چگونه به ادامه مذاکرات چراغ سبز نشان خواهد داد. انتصاب نماینده ویژهای برای پیشبرد این امور محرمانه و سپس دیپلماتیک از سوی بایدن میتواند در تسریع این روند مفید باشد. این نماینده باید اعتبار بالایی میان اعضای کنگره داشته باشد. ایران برای پیگیری مذاکرات به یک چارچوب چندجانبه نیاز دارد زیرا واکنش منفی داخلی نسبت به مذاکره با آمریکا پس از شهادت سردار سلیمانی وجود دارد.

بنابراین چارچوب ۵+۱ و کمیسیون مشترک به عنوان زندهترین سالن گفتگو با ایران درباره موضوع هسته‌ای باقی می‌ماند. هنوز مشخص نیست ایران مایل باشد تعهدات هستهای خود را فراتر از شرایط ذکر شده در برجام تمدید کند یا در واقع آیا رئیس‌جمهور ایران مجاز به انجام چنین اقدامی است یا خیر اما دولت بایدن باید آماده باشد موارد زیر را برای تخفیف تحریم‌ها انجام دهد:

دسترسی محدود ایران به دلار آمریکا: برای دستیابی به این امر ایالات‌متحده میتواند پیشنهاد کاهش محدودیت تجارت با دلار را ارائه کند تا بانکهای بینالمللی بتوانند از دلار برای تعامل مالی با ایران استفاده کنند؛
برای کاهش خطر لغو توافقنامه بعدی توسط رئیس‌جمهور آمریکا بایدن میتواند تلاش کند تا حمایت کنگره را به دست آورد. با این وجود، بسته به فضای کنگره، هم بایدن و هم ایران باید آماده شکست این تلاش باشند و ایران باید بپذیرد چنین توافقی هنوز توسط کنگره آینده آمریکا قابل لغو است.

برای پیشرفت در مذاکرات به احتمال زیاد ایران حذف سپاه پاسداران از لیست سازمانهای تروریستی خارجی را از دولت بایدن درخواست خواهد کرد. مشخص نیست که بایدن فضای سیاسی این اقدام را خواهد داشت یا خیر اما پیشنهاد میشود این موضوع را در پرونده مذاکرات منطقهای با ایران مورد بررسی قرار دهد.

مطالب مرتبط