آنچه آمریکا به ایران بدهکار است

تاریخ انتشار گزارش: ۱۲ مارس ۲۰۲۱

جو بایدن در تبلیغات انتخاباتی خود در سال ۲۰۲۰ وعده داد که هر تلاشی که بتواند برای بازگشت به برجام انجام خواهد داد اما پنجاه روز پس از آغاز ریاست جمهوری او، پیشرفتی در این زمینه حاصل نشده و توافق [هسته‌ای] در آستانه فروپاشی است.

اکنون که بایدن رئیس جمهور است، باید به‌عنوان بخشی از مذاکرات برای بازگشت به برجام، طیف گسترده‌ای از تحریم‌های ایران را لغو کند تا هم حسن نیت خود را نشان دهد و هم در راستای کمک‌های بشردوستانه گام برداشته باشد. آمریکا آسیب‌های شدیدی به دولت و مردم ایران که در بحران شیوع ویروس کرونا به سر می‌برند، وارد کرده است. آمریکا در این خصوص نسبت به ایرانی‌ها دِین به گردن دارد.

در این زمینه، مانع دیپلماتیک این است که دولت بایدن اصرار دارد پیش از لغو هرگونه تحریم،‌ ایران باید به تعهدات خود در این توافق بازگردد، در حالی که ایران عکس آن را طلب می‌کند. همان‌طور که بایدن ماه سپتامبر (شهریور) در یادداشتی در سی‌اِن‌اِن نوشت، «اگر ایران به پایبندی کامل به توافق هسته‌ای بازگردد ایالات متحده به‌ عنوان نقطه آغازی برای مذاکرات متعاقب، به این توافق باز خواهد گشت.» در مقابل، حسن روحانی رئیس جمهور ایران روز چهارشنبه گفت «آمریکا اولین طرفی بود که توافق را نقض کرد و باید اولین طرفی باشد که به آن بازمی‌گردد.»

بررسی اینکه کدام گزاره درست است، باید به دیدگاه‌ها، تاریخچه دیپلماتیک و بستر راهبردی گسترده‌تر متکی باشد. درخصوص دیدگاه اول، هیچ بحثی وجود ندارد که ایالات متحده سخت در اشتباه است. ایران با حسن نیت به توافق هسته‌ای پیوست و حتی پس آنکه دونالد ترامپ به‌طور ناگهانی به آن خیانت کرد، ایران به تعهدات خود پایبند ماند (احتمالاً به خاطر نفرتش از هرکاری که [باراک] اوباما انجام داده بود و تلاش او برای تشویق جنگ‌طلبان دیوانه). بعد از آن ترامپ دست به ترور قاسم سلیمانی فرمانده ایرانی زد که موجب خشم رهبران ایران و عراق شد و چرخه‌ای از خشونت‌ها برای اقدام متقابل را آغاز کرد که تا به امروز ادامه دارد.

هنگامی که ترامپ تحریم‌ها علیه ایران را بازگرداند، اقتصاد این کشور را به طور اساسی مورد آسیب قرار داد. تورم به سرعت افزایش یافت و در برخی کالاهای اساسی به‌ویژه مواد دارویی کمبود ایجاد شد. همچنان که بیمارستان‌های این کشور بدون دسترسی کافی به اقلام محافظتی و تجهیزات حیاتی برای درمان بیماران مبتلا به کووید-۱۹ تقلا می‌کردند، این امر به میزان زیادی اوضاع همه‌گیری ویروس کرونا را در آنجا بدتر کرد. بدون شک هزاران نفر در نتیجه مستقیم اقدامات آمریکا جان خود را از دست دادند.

علاوه بر این، ایران به‌لحاظ تاریخی نیز دلایلی برای عدم اعتماد به آمریکا دارد. در سال ۱۹۸۸ نیروهای آمریکا یک هواپیمای غیرنظامی ایران را هدف قرار داده و ۲۹۰ را به کام مرگ کشاند. آمریکا در خلال تجاوز عراق به خاک ایران، با پول و تمرینات نظامی و حمایت دیپلماتیک از بغداد پشتیبانی کرد که به طولانی شدن این جنگ به مدت هشت سال و جان باختن بین سیصد هزار تا یک میلیون ایرانی منجر شد و البته که سازمان سی‌آی‌اِی در کودتای سال ۱۹۵۳ در ایران نقش داشت.

از نظر بستر راهبردی، واقعیت این است که صرف نظر از این‌که منافع جدی آمریکا را چطور تعریف کنید، ایران اهمیت چندانی به آن‌ها نمی‌دهند. ایران کشوری با وسعت و درآمد متوسط در آن سوی کره زمین است. ایران نشان داده به‌جز در مواردی که نیروهای آمریکایی (بدون دلیل موجه) درست پشت درهای این کشور باشند یا مقامات ارشد ایرانی را هدف قرار دهند (باز هم بدون دلیل موجه)، هیچ تمایلی به حمله به آمریکایی‌ها ندارد. تصور کنید اگر ایرانی‌ها در تمام مرزهای کانادا و مکزیک پایگاه نظامی داشتند، اقتصاد ما را با تحریم تحت فشار قرار می‌دادند و هر از گاهی اعضای دولت بایدن را هدف قرار می‌دادند، آمریکایی‌ها چه احساسی پیدا می‌کردند.

به‌طور خلاصه، ایران تمام دلایل ممکن برای بی‌رغبتی [در برابر مذاکره با آمریکا] را دارد. همان‌طور که بایدن نوشت، آمریکا عهدشکنی کرد و ترامپ با بی‌ملاحظگی، سیاستی را دور انداخت که قصدش امن نگه‌داشتن آمریکا بود و حالا آمریکا باید اندکی حسن نیت نشان دهد. این حداقل کاری است که می‌توانیم انجام دهیم. انجام این کار برخلاف اظهارات جنگ‌طلبان امپریالیست تشنه به خون، موجب کاهش احتمال درگیری آمریکا در یک جنگ غیر قابل پیروزی در فاصله هفت هزار کیلومتری مرزهایش خواهد شد.

دریافت دلیل اینکه چرا بایدن همچنان مردد است، کار سختی نیست. دلیل آن توده امپریالیستی است که ظرف سال‌های گذشته برای جنگ با ایران مصمم بوده و در حال لابی به نفع اسرائیل و عربستان سعودی است. این نیروها قدرت تأثیرگذاری بالایی در کنگره دارند و به همین دلیل بود که سناتورها وندی شرمن گزینه بایدن به‌عنوان معاون وزیر امور خارجه را به‌خاطر نقشی که در مذاکرات توافق هسته‌ای داشت سوال‌پیچ کردند. شخص بایدن نیز مدت‌ها است که در این تحرکات، درگیر است.

تصمیم اخیر بایدن در اینکه اجازه داد محمد بن سلمان ولی‌عهد سعودی از قتل جمال خاشقچی ستون‌نویس روزنامه واشنگتن پست قسر در برود، این امر را به روشنی نشان می‌دهد. یادداشت او درباره ایران مملو از لفاظی‌های تند درخصوص “چالش‌های رژیم ایران برای منافع امنیتی آمریکا” است. اما در مورد عربستان سعودی با “متحدی” سروکار داریم که در مواردی به منافع آمریکا ضرر می‌رساند. با این حال به این دلیل که بن سلمان میلیون‌ها دلار رشوه قانونی در واشنگتن خرج می‌کند و بخش عمده فرهیختگان آمریکایی هم ساده‌لوح و فاسد هستند، او می‌تواند قسر در برود.

تمامی این‌ها آزمونی بر قصد ادعایی بایدن جهت تغییر در سیاست خارجی آمریکا است. او باید در این راستا، در مقابل ماشین جنگ امپرالیستی و گماشتگان فاسد کشورهای دیگر که می‌خواهد با ارتش آمریکا مانند اسباب بازی شخصی رفتار کنند، ایستادگی کند. اگر او نتواند این کار را انجام دهد، سابقه‌اش در خصوص سیاست خارجی اساساً مشابه با دونالد ترامپ خواهد بود.

مطالب مرتبط