آنهایی که امیدوار بودند در روزهای آخر ریاست جمهوری ترامپ شاهد چیزی شبیه آرامش در خاورمیانه باشند، اکنون با ترور دانشمند برجسته هسته ای ایران، به خود آمده اند. رهبران ایران بلافاصله اسرائیل را مسئول ترور محسن فخری زاده معرفی کردند. اسرائیل هم عموما چنین مواردی را نه تایید و نه تکذیب می کند، و ابهام را به مسئولیت پذیری ترجیح و در عین حال ماهیت ابهام آمیز تشکیلات مخفی خود را افزایش می دهد.

اما تصور این که عامل دیگری در پشت چنین حمله ای باشد، دشوار است. و دو رهبری که این عملیات ترور بیش از هر کس دیگر در خدمت آنها است، آقای ترامپ و بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل هستند، با افکار تندرو یکسان علیه ایران.

این ترور تنش های خاورمیانه را پس از ماه ها آرامش نسبی افزایش می دهد، و این خطر را به همراه خواهد داشت که جو بایدن برای عمل کردن به تعهداتش مبنی بر آغاز مذاکره با ایران و پیوستن به توافق هسته ای – در صورت موافقت ایران به تعهد کامل به برجام- با دشواری بسیار زیاد مواجه شود. به نظر می رسد اقای ترامپ و اقای نتانیاهو، هر دو کمر همت بسته اند تا نهایت تلاش خود را به عمل آورند تمام شانس های جو بایدن رئیس جمهور منتخب را پیش از ورود به کاخ سفید، نابود کنند.

از زمان شکست ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری، این نگرانی در منطقه وجود داشته است که وی به ایران یا متحدانش حمله کند، و در آخرین اقدامات پیش از ترک کاخ سفید، هرگونه امید به بازگشت ایران به مذاکرات را نابود سازد. بر اساس گزارش منابع خبری، ماه پیش او از مشاوران ارشد خود خواست گزینه های حمله به تاسیسات هسته ای ایران را بررسی کنند، که البته با مخالفت آنها برای چنین اقدام نظامی مواجه شد. اما اگر قرار است اقای نتانیاهو دستور حمله به جمهوری اسلامی را صادر کند، چه زمانی بهتر از زمانی که یکی از ضد ایرانی ترین روسای جمهوری آمریکا که بسیار هم طرفدار اسرائیل است، هنوز در مسند قدرت باشد؟

آقای ترامپ تا همین جا هم نهایت تلاش خود را کرده است تا توافق هسته ای را که تهران با قدرت های بزرگ امضا کرده بود، نابود کند و پس از خارج کردن یک جانبه آمریکا از آن و اِعمال شدیدترین تحریم ها، ایران را منزوی سازد. با این وجود استراتژی “فشار حداکثری” شکست خورده است.

درست است که اقدامات واشنگتن اقتصاد ایران را عمیقا در رکود فروبرده است. اما سبب شده است یک منطقه متشنج، بحرانی تر شود. این اقدامات نیروهای نیابتی آن را تقویت کرده است و در همین حال آسیب پذیری های شرکای آمریکا در خلیج فارس یعنی عربستان سعودی و امارات عربی متحده را آشکار کرده است.

در شرایطی که ایران بر اساس برجام فعالیت های هسته ای خود را به میزانی چشمگیر کاهش داده بود، اقدامات آقای ترامپ سبب شد تهران برنامه هسته ای خود را گسترش دهد. امروز میزان ذخایر اورانیوم غنی شده در ایران ۱۲ برابر بیشتر از زمانی است که ترامپ از برجام خارج شد.

ایران اما با حمایت بریتانیا، فرانسه، آلمان و روسیه – دیگر امضا کنندگان برجام – در این توافق باقی ماند. کشورهای اروپایی می پذیرند که این توافق نقاط ضعفی دارد و نگران اقدامات ایران هستند، با این وجود معتقدند برجام بهترین ابزار برای جلوگیری از مسابقه تسلیحاتی در منطقه و کارآمدترین بستر برای هرگونه مذاکرات آتی است.

اتحادیه اروپا به درستی ترور فخری زاده را محکوم کرد و آن را “اقدامی جنایی” خواند. کشورهای اروپاییِ امضا کننده برجام باید پس از به قدرت رسیدن بایدن، تلاش های دیپلماتیک خود را افزایش دهند تا فضایی سازنده برای افزایش شانس گفت و گو میان تهران و واشنگتن فراهم شود. دولت ایران قول داده است انتقام ترور فخری زاده را بگیرد، اما باید از تحریک شدن به اقدام تلافی جویانه بپرهیزد.

توافق هسته ای از پرداختن به بسیاری از نگرانی های غرب و قدرت های منطقه در خصوص اقدامات ایران ناکام بوده است، از نیروهای مسلح تحت الحمایه ایران گرفته تا برنامه های موشکی آن. اما نسبت به سال های پرتلاطم و جنجالی ریاست جمهوری ترامپ که مدام بیم آن می رفت منطقه در آستانه جنگ قرار گرفته است، نقطه آغازی بسیار بسیار بهتر محسوب می شود. وظایف آقای بایدن تا همان موقع هم بسیار پیچیده بود. این ترور بی مبالات و خطرناک، تنها بر ضرورت گفت و گو میان تمام طرف ها، تاکید می کند.