معمولا افرادی که از پرداخت درست مالیات خودداری میکنن، ایراد میگیرند که ما به دولت اعتماد نداریم. میگن مگه دولت برای ما چه کار کرده؟ اختلاس، حقوق‌‌های نجومی، وضع ترافیک، آلودگی هوا و ... مثال‌هایی‌ست از دلایل بی‌اعتمادی به مسئولین در نحوه هزینه کرد مالیات‌!
آیا تا به حال شده که بخواین یه کار اقتصادی بکنید و ندونید که چقدر میشه به طرف مقابل اعتماد کرد؟ احتمالا خیلی شنیدین که در جریان ساخت مشارکتی آپارتمان‌ها، خیلی‌ها به مشکل خوردند. یعنی اول به سازنده اعتماد کرده بودند، ولی وقتی سازنده پول و یا زمین‌ طرف مقابل رو گرفت، معلوم شد آدم قابل اعتمادی نبوده. چک‌های برگشتی، اجناس الکترونیکی معیوب و بدون گارانتی بدرد بخور و ... مثال‌هایی است از عدم اعتماد مردم به مردم!

به طور خلاصه یکی از مشکلات فعلی سیستم اقتصادی ایران، عدم وجود اعتماد و عدم امکان ارزیابی اعتماد نسبت به انسان‌هایی‌ست که از قبل شناختی بهشون نداریم. به عبارت ساده‌تر عدم شفافیت اقتصادی باعث بروز مشکلات متفاوت شده که نتیجه‌اش رو میشه در انبوه پرونده‌های اقتصادی در قوه قضاییه نظاره کرد.
در آمریکا (و خیلی کشورهای دیگه) برای اینکه از این مشکلات پرهیز کنند، سیستمی طراحی کردند به نام کردیت اسکور (credit score). در این سیستم، به هر نفر امتیازی بین ۳۵۰ تا ۸۵۰ تعلق میگیره. این امتیاز نشون میده که چقدر میشه به اشخاص اعتماد کرد. هر چقدر امتیاز افراد به ۸۵۰ نزدیکتر باشه، قابل اعتمادترند. در آمریکا ارزیابی این امتیازات توسط چهار موسسه و بطور جداگانه انجام میشه. مثلا الان موسسه FICO میگه امتیاز من ۷۴۷ هست که یعنی در رنج عالی قرار میگیره. به عبارت ساده‌تر بانکهای آمریکا و یا اشخاص می‌تونند با ریسک بسیار کمی به من اعتماد کنند. اعتماد کردن به افرادی که امتیازشان کمتر از ۶۰۰ هست، ریسک بالایی داره.
همان‌طور که در متن‌های قبلی گفته بودم اگر کسی در آمریکا بخواد وام خرید خونه و یا ماشین بگیره، به دو چیزش نگاه میکنن: یک اینکه چقدر مالیات داده که ازش میفهمند قبلا چقدر درآمد داشته، دو اینکه کردیت اسکورش چند هست که ازش میفهمند این فرد چقدر قابل اعتماده!! با این سیستم، اعتماد به افراد برای فعالیت‌های اقتصادی قابل ارزیابی‌ست.

اینکه چه جوری به افراد امتیاز میدن براتون سوال شده؟! از اطلاعات کردیت کارد‌های هر شخص استفاده میکنن. مثلا فرض کنید بانک Chase به من یه کردیت کارد داده که اعتبارش ۲۰۰۰ دلار هست. من میتونم در یک ماه تا سقف ۲۰۰۰ دلار از این کارت استفاده کنم و یک ماه فرصت دارم که هر چی خرج کردم رو برگرداندم به بانک. اگر سر ماه پول رو به بانک پرداخت کنم، امتیاز من بالا میره، و اگر پرداخت نکنم هم امتیازم با سرعت زیادی پایین میاد و هم جریمه تاخیر بسیار زیادی باید بدم. اگر چند ماه بطور متوالی خوش حساب باشم، بانک کم کم کردیت من رو بالا میبره و مثلا ممکنه بعد از یک سال، کردیت من رو برسونه به ۴۰۰۰ دلار. البته موسسات ارزیاب کردیت اسکور فقط به رابطه شما با بانک نگاه نمی‌کنند، بلکه کلیه ارتباطات مالی شما رو درنظر میگیرن. مثلا اگر شما به دکتر، بیمارستان و یا هر جای دیگه‌ای بدهی داشته باشین و پرداخت نکنید و یا اگر در بیزینس تون صادقانه رفتار نکرده باشید، امتیاز شما رو کاهش میدن.

احتمالا بازاری‌ها بین خودشون و بطور غیر رسمی همچین کاری رو می‌کنند. مثلا میگن آقای فلانی پیش ما ۱۰۰ میلیون اعتبار داره. ولی تدوین و طراحی یه سیستم ارزیابی اعتبار و اعتماد به همه افراد جامعه، یکی از ملزومات شفافیت اقتصادی‌ست. احتمالا با راه‌اندازی همچین سیستمی، ورود پرونده‌های اقتصادی به قوه قضاییه کاهش قابل ملاحظه‌ای خواهد داشت.
آیا تا به حال از خودتون پرسیدین که چرا امثال خاوری، صدقی و رستگار میتونن در سیستم بانکی ایران رشد کنند ولی انسان‌های سالم و درستکار نمیتونن؟ آیا تا به حال به این فکر کردین که چرا امثال شهرام جزایری تونستن از وام‌های بانکی استفاده کنن ولی مردم عادی نمیتونن؟ ایجاد شفافیت، باعث ایجاد فرصت‌های اقتصادی برابر برای همه میشه و عرصه رو بر افراد رانت‌خوار تنگ میکنه.

در قسمت بعد در خصوص تاثیر مالیات بر ایجاد شفافیت بیشتر توضیح میدم.